ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΕΣ.

ΤΩΝ ΕΝ ΑΓΙΟΙΣ ΠΑΤΕΡΩΝ ΗΜΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΩΝ ΔΙΔΑΣΚΑΛΩΝ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ,ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ      ΚΑΙ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ.

Του Λάμπρου Κ. Σκόντζου Θεολόγου - Καθηγητού

  Η ελληνική παιδεία και ο πολιτισμός έχουν τη δική τους εορτή. Στις 30 Ιανουαρίου εορτάζουν, μαζί με την Εκκλησία μας, τη μνήμη τριών ξεχωριστών προσωπικοτήτων της παγκόσμιας ιστορίας, των ισάριθμων Ιεραρχών, του Μεγάλου Βασιλείου, του Γρηγορίου του Θεολόγου και του Ιωάννου του Χρυσοστόμου.                                                              Τιμώντας εκείνους, τιμούμε μαζί τους όλα τα ευγενή ανθρώπινα επιτεύγματα και τον πολιτισμό, διότι αυτοί τα βίωσαν και τα καλλιέργησαν στο έπακρο και γι’ αυτό δικαίως καθιερώθηκαν προστάτες τους.

  Γι’ αυτό και είναι απαραίτητο οι παράγοντες της Παιδείας, διδάσκοντες και διδασκόμενοι να γνωρίζουμε ποιοι ήταν οι μεγάλοι αυτοί άνδρες και ποιο ήταν το έργο τους.

Η καλλίτερη τιμή της μνήμης τους είναι η μελέτη των προσωπικοτήτων τους και της προσφοράς τους στην Εκκλησία μας και στον παγκόσμιο πολιτισμό. 

Ο Μέγας Βασίλειος γεννήθηκε στην Καισάρεια της Καππαδοκίας το 330. Οι γονείς του Βασίλειος και Εμμέλεια, μαζί με τη γιαγιά του Μακρίνα, φρόντισαν να γεμίσουν την ψυχή του με ευσέβεια και αγάπη για την Εκκλησία.

Σπούδασε στις πιο ονομαστές σχολές της εποχής του, με αποκορύφωμα τις φιλοσοφικές σχολές των Αθηνών. Εκεί, μαζί με το φίλο του, Γρηγόριο το Θεολόγο, σπούδασε για τέσσερα χρόνια (351-355), φιλοσοφία, νομικά, ρητορική, γεωμετρία, αστρονομία, μουσική και ιατρική.

Όταν ολοκλήρωσε τις σπουδές του επέστρεψε στην πατρίδα του και εργάστηκε ως δικηγόρος και δάσκαλος της ρητορικής.

Παράλληλα επισκέφτηκε διάφορα ονομαστά μοναστικά κέντρα προκειμένου να γνωρίσει την μοναχική ζωή. Το 360 αποσύρθηκε μαζί με το φίλο του Γρηγόριο σε ερημική τοποθεσία, κοντά στον Ίρη ποταμό του Πόντου, όπου μόνασε ως το 363 μελετώντας και συγγράφοντας.

Το 363 χειροτονήθηκε πρεσβύτερος στη Καισάρεια, αναπτύσσοντας τεράστια φιλανθρωπική δράση. Το 370 εκλέχτηκε αρχιεπίσκοπος Καισάρειας της Καππαδοκίας.

Τότε αρχίζει ένα καταπληκτικό κοινωνικό έργο. Ίδρυσε την περίφημη «Βασιλειάδα», ένα τεράστιο συγκρότημα εποποιίας, το οποίο περιλάμβανε νοσοκομείο, ορφανοτροφείο, πτωχοκομείο, επαγγελματικές σχολές, κλπ. Μέσα σε αυτό έβρισκαν καταφύγιο και βοήθεια χιλιάδες άνθρωποι.

Κατά τον φοβερό λιμό του 367-368 έσωσε από βέβαιο θάνατο όλους τους φτωχούς της ευρύτερης περιοχής της Καισάρειας.

Ταυτόχρονα ανέπτυξε τεράστια ποιμαντική και συγγραφική δράση. Υπήρξε δεινός θεολόγος, μέγας συγγραφέας, του οποίου το έργο αποτελεί μέχρι σήμερα πρωτοπόρο.

Εξαιτίας του φιλάσθενου οργανισμού του και του αφάνταστου κόπου του έργου του πέθανε νέος 49 ετών την 31 Δεκεμβρίου του 378.

Η κηδεία του έγινε την 1η Ιανουαρίου του 379 με πρωτοφανείς εκδηλώσεις σεβασμού και τιμής από εχθρούς και φίλους. Η Εκκλησία μας την ημέρα αυτή τιμά την μνήμη του.

Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος γεννήθηκε το 329 στην Ναζιανζό της Καππαδοκίας. Οι γονείς του, Γρηγόριος και Νόννα εύποροι όντες έδωσαν μεγάλη μόρφωση μα και ευσέβεια στο παιδί τους.

Φοίτησε στις ονομαστές σχολές της Καισάρειας της Καππαδοκίας, της Καισάρειας της Παλαιστίνης, της Αλεξάνδρειας και των Αθηνών. Όπως αναφέραμε εκεί γνωρίστηκε με τον Βασίλειο.

Όταν ολοκλήρωσε τις σπουδές του, εκτιμήθηκαν οι γνώσεις του και η προικισμένη προσωπικότητά του, ώστε αναδείχτηκε καθηγητής στις φιλοσοφικές σχολές των Αθηνών.

Δίδαξε για λίγο καιρό, αλλά παραιτήθηκε και γύρισε στην Ναζιανζό, διότι προτίμησε να αφιερωθεί στην υπηρεσία της Εκκλησίας. Μόνασε για ένα χρόνο μαζί με το Βασίλειο στον Ίρη ποταμό του Πόντου και στη συνέχεια χειροτονήθηκε επίσκοπος Σασίμων.

Το 379 σύνοδος επισκόπων της Αντιόχειας αποφάσισε να μεταβεί ο Γρηγόριος στην Κωνσταντινούπολη προκειμένου να αντιμετωπισθεί η αρειανική λαίλαπα στην Βασιλεύουσα.

Με ορμητήριο ένα μικρό ναό κήρυττε στα πλήθη και σε μικρό χρονικό διάστημα κατόρθωσε να αναχαιτίσει την αίρεση. Το 380 αναδείχτηκε αρχιεπίσκοπος της Κωνσταντινούπολης χωρίς ουσιαστικά να το επιθυμεί.

Όταν κάποιοι αμφισβήτησαν την εκλογή του για τυπικούς λόγους παραιτήθηκε και επέστρεψε στην Καππαδοκία, ζώντας το υπόλοιπο του βίου του με προσευχή, άσκηση, φιλανθρωπία και ησυχία.

Συνέγραψε τεράστιο θεολογικό και ποιητικό έργο. Πέθανε στις 25 Ιανουαρίου του 390. Την ημέρα αυτή τιμά η Εκκλησία τη μνήμη του.

Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος γεννήθηκε στην Αντιόχεια το 354. Ο πατέρας του ήταν ειδωλολάτρης, τον οποίο μετέστρεψε στον Χριστιανισμό η σύζυγός του και μητέρα του Ιωάννη, η υπέροχη Ανθούσα.

Αφού ολοκλήρωσε την εγκύκλιο μόρφωσή του, προσκολλήθηκε στον ονομαστό ειδωλολάτρη δάσκαλο Λιβάνιο ώστε να συμπληρώσει τις σπουδές του στην ρητορική και τη φιλοσοφία.

Η επίδοσή του ήταν τέτοια ώστε ο Λιβάνιος τον προόριζε για διάδοχό του στη Σχολή! Αμέσως μετά σπούδασε Θεολογία στην ονομαστή Θεολογική Σχολή της Αντιόχειας.

Άσκησε για λίγο χρόνο το επάγγελμα του ρήτορα, στο οποίο σημείωσε μεγάλη επιτυχία. Όμως πολύ γρήγορα εγκατέλειψε την κοσμική δόξα, το προσοδοφόρο επάγγελμα και τις ιαχές του πλήθους και αφιερώθηκε στην υπηρεσία της Εκκλησίας.

Το 380 χειροτονήθηκε διάκονος και το 385 πρεσβύτερος στην Αντιόχεια. Για δεκατρία ολόκληρα χρόνια εργάστηκε δραστήρια και αναδείχθηκε πρότυπο ποιμένα, διδασκάλου και κοινωνικού εργάτη.

Πλήθος αναξιοπαθούντων έβρισκαν κοντά του πνευματική και υλική στήριξη. Το 398 οδηγήθηκε παρά τη θέλησή του να αναλάβει το θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως.

Ως Αρχιεπίσκοπος της Βασιλεύουσας ανέλαβε έναν τιτάνιο αγώνα κατά της διαφθοράς και της ακολασίας που είχε επικρατήσει στην πλούσια πρωτεύουσα του κράτους.

Ξεκίνησε το ξεκαθάρισμα από την Εκκλησία και έφτασε μέχρι τα ανάκτορα και ιδιαίτερα στηλίτευσε την διεφθαρμένη αυτοκράτειρα Ευδοξία Ήρθε σε ρήξη με τους ισχυρούς του χρήματος και της κρατικής εξουσίας.

Όλοι αυτοί κατόρθωσαν ακόμα και με απόφαση ψευδοσυνόδου (Ιέρειας του 407) να εξοριστεί δύο φορές στον Πόντο. Στις 14 Σεπτεμβρίου του 407 δεν άντεξε τις κακουχίες και πέθανε καθ’ οδόν στα βάθη της Αρμενίας. 

Το έργο του Ιωάννη υπήρξε τεράστιο. Το συγγραφικό του έργο κολοσσιαίο. Η κοινωνική του προσφορά ανεκτίμητη.

Η Εκκλησία μας του προσέδωσε τον τίτλο Χρυσόστομος, διότι υπήρξε πραγματικά ο μεγαλύτερος Πατέρας ρήτορας, το γλυκόλαλο αηδόνι της Εκκλησίας, όπως παρατηρεί σύγχρονος στοχαστής.

Η μνήμη του εορτάζεται στις 13 Νοεμβρίου. 

Η τριάδα των κορυφαίων αυτών ιεραρχών της Εκκλησίας μας, έχουν καθιερωθεί στη συνείδηση των πιστών, αλλά και της ανθρώπινης ιστορίας, ως οι φωτεινές εκείνες προσωπικότητες οι οποίες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του παγκόσμιου πολιτισμού.

Είναι οι εκπρόσωποι μιας πλειάδας φωτόμορφων Πατέρων της Εκκλησίας μας, οι οποίοι όχι μόνο διέσωσαν ό,τι πολύτιμο είχε δημιουργήσει η ανθρώπινη διάνοια ως τότε, κυρίως των Ελλήνων, αλλά μέσα στο πνεύμα του φωτός, της ελευθερίας και της αγάπης της απαράμιλλης διδασκαλίας του Χριστού, συνέθεσαν τον νέο πολιτισμό του κόσμου, τον ελληνοχριστιανικό, ο οποίος κατέστη η βάση του παγκόσμιου πολιτισμού.

Μάλιστα, ως θεοφώτιστοι άνδρες και άρτιες ηθικές προσωπικότητες, μπόρεσαν να κάμουν τη μεγάλη υπέρβαση, να αποκαθάρουν τα γνήσια πολιτισμικά στοιχεία της προχριστιανικής αρχαιότητας, από τα σαθρά, και να συνθέσουν έτσι μια νέα πολιτισμική πραγματικότητα, την απαρχή του γνήσιου ανθρωπισμού, ο οποίος δεν έχει πλέον ως κέντρο τον άνθρωπο (ανθρωποκεντρισμός), αλλά το αιώνιο πρότυπο του αληθινού ανθρώπου, του Θεανθρώπου Λυτρωτή μας Χριστού (θεανθρωπισμός). 

Οι τρεις Ιεράρχες έχουν καθιερωθεί ως οι προστάτες των γραμμάτων και του πολιτισμού από τον 10ο κιόλας αιώνα από τον φωτισμένο επίσκοπο Ευχαϊτών Ιωάννη Μαυρόποδα.

Εκείνος είχε βάλλει τέλος στην ιερή διαμάχη στους κόλπους της Εκκλησίας για το ποιος από τους τρεις Ιεράρχες υπήρξε ο πιο σπουδαίος.

Τέτοια ήταν η επίδραση των μεγάλων αυτών προσωπικοτήτων στη συνείδηση των πιστών! Έτσι από τότε στην ιερή κοινή μνήμη τους (30 Ιανουαρίου) μαζί με αυτούς τιμώνται τα γράμματα και εορτάζουν οι παράγοντες της παιδείας, διδάσκοντες και διδασκόμενοι. 

Οι υπέροχες φωτεινές αυτές προσωπικότητες αποτελούν την ηχηρή απάντηση σε όσους είτε από άγνοια, είτε από σκόπιμη εμπάθεια, συκοφαντούν τον Χριστιανισμό, ως δήθεν σκοταδιστικό σύστημα, το οποίο κατάστρεψε τον αρχαίο πολιτισμό και οδήγησε την ανθρωπότητα στο σκοτεινό μεσαίωνα.

Οι τρεις Ιεράρχες, και το σύνολο σχεδόν των πατέρων της Εκκλησίας μας, υπήρξαν φορείς υψηλής μορφωτικής στάθμης.

Ο Μέγας Βασίλειος κατείχε όλη σχεδόν τη γνώση της εποχής του, ήταν θεολόγος, φιλόλογος, ιατρός, γεωμέτρης, φυσιοδίφης, νομικός, ρήτορας, μουσικός, κλπ.

Ο Γρηγόριος υπήρξε μέγας θεολόγος, απαράμιλλος ποιητής αρχαϊκών στίχων, ρήτορας και φιλόσοφος. Χάρη στην κολοσσιαία μόρφωσή του διετέλεσε, όπως προαναφέραμε, καθηγητής των ονομαστών φιλοσοφικών σχολών των Αθηνών!

Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος υπήρξε ονομαστός ρήτορας, νομικός, θεολόγος, άριστος φιλόλογος και απαράμιλλος χειριστής του λόγου, γι' αυτό ονομάστηκε και Χρυσόστομος.

Ο ονομαστός εθνικός δάσκαλός του Λιβάνιος είχε πει με πίκρα πως τον υπέροχο αυτό μαθητή του τον κέρδισε ο Χριστιανισμός και έτσι ο εθνισμός έχασε μια σπάνια πνευματική προσωπικότητα!

Η συγκεκριμένη ιστορική περίοδος που έζησαν, ήταν εποχή μεταβατική, έντονων πνευματικών συγκρούσεων. Ο αρχαίος κόσμος έδυε κάτω από την ιστορική αναγκαιότητα και μια νέα πραγματικότητα έπαιρνε τη θέση του στο πνευματικό στερέωμα, ο εύρωστος Χριστιανισμός.

Αυτή η μετάβαση δεν έγινε χωρίς συγκρούσεις και τριβές. Ο θνήσκων εθνισμός ανθίστατο με όσες δυνάμεις του είχαν απομείνει.

Η θλιβερή περίπτωση του ψευτορομαντικού και ανεδαφικού Ιουλιανού (361-363), να νεκραναστήσει την ειδωλολατρία με τη βία και τους διωγμούς κατά του Χριστιανισμού, χωρίς φυσικά αποτέλεσμα, αποτελεί μια φανερή πτυχή της ταραγμένης εκείνης εποχής.

Οι εν λόγω Πατέρες όμως όχι μόνο είδαν την, χωρίς πισωγύρισμα, ροή των ιστορικών πραγμάτων, αλλά συνέβαλλαν θετικά σ' αυτό.

Παράλληλα κράτησαν συνετή στάση μπροστά στις βαρβαρότητες του εθνισμού. Είναι χαρακτηριστική η σωζόμενη επιστολή του Γρηγορίου προς τον φίλο του και πρώην συμμαθητή του στην Αθήνα, Ιουλιανό.

Με πνεύμα απίστευτης πνευματικής ωριμότητας και ευγένειας, προέτρεπε τον φανατικό και θρησκομανή αυτοκράτορα να μελετήσει καλλίτερα τον ελληνισμό, ώστε να διδαχθεί μέσα από αυτόν ότι δεν δικαιολογούνται διωγμοί και κακουργίες στο όνομα αυτού.

«Το ελληνίζειν εστί πολυσήμαντον» τόνιζε ο σοφός ιεράρχης, αποδεικνύοντας στον αλλοπρόσαλλο ηγεμόνα, ότι ο ελληνισμός δεν ταυτίζεται με κάποιο στατικό και δογματικό σύστημα, αλλά είναι η αέναη αναζήτηση της αλήθειας και πως οι προσδοκίες του βρήκαν την εκπλήρωσή τους στη συνάντησή του με την ένσαρκη αλήθεια, τον Ιησού Χριστό.

Είναι γνωστό πως, μετά την επιστολή αυτή, ο θηριώδης αυτοκράτορας άρχισε, να αλλάζει στάση κατά των Χριστιανών, αλλά ήταν αργά τόσο για τον ίδιο, όσο και για τον νόθο ελληνισμό που οραματίζονταν.

Οι τρεις Ιεράρχες δεν ήταν μόνο θιασώτες του λόγου, αλλά και ακάματοι εργάτες του έργου. Μια σύντομη ματιά στο βίο τους, μας βεβαιώνει για το πολύπλευρο ποιμαντικό, κοινωνικό και πνευματικό τους έργο.

Όπως προαναφέραμε η περίφημη και μοναδική «Βασιλειάδα» του Μ. Βασιλείου στην Καισάρεια της Καππαδοκίας, οι τιτάνιοι αγώνες κατά των αρειανών της Κωνσταντινούπολης του Γρηγορίου και το θαυμαστό φιλανθρωπικό έργο του Χρυσοστόμου στην Αντιόχεια και μετά στην Κωνσταντινούπολη, είναι κάποιες από τις δραστηριότητές τους.

Η κοινωνική τους προσφορά προς τον αναξιοπαθούντα άνθρωπο δεν έχει προηγούμενο στον προχριστιανικό κόσμο. Για πρώτη φορά στην ιστορία ιδρύθηκαν κέντρα ανακούφισης του ανθρώπινου πόνου.

Τα ιδρύματα της Εκκλησίας είναι οι απαρχές του σύγχρονου κοινωνικού κράτους και της κοινωνικής αντίληψης.

Παράλληλα μας άφησαν ένα απέραντο συγγραφικό έργο, στο οποίο διασώζεται όχι μόνο ο μοναδικός ελληνικός λόγος και ό, τι καλό είχε δημιουργήσει η αρχαιότητα.

Αναφέρω για παράδειγμα τους 17.000 ποιητικούς στίχους του Γρηγορίου οι οποίοι είναι εφάμιλλοι, ή και ανώτεροι, των έργων των μεγάλων ποιητών της ελληνικής αρχαιότητας.

Ο πεζός λόγος του είναι ποιητικός, μοναδικό φαινόμενο στην ιστορία της φιλολογίας, ο οποίος αργότερα αποτέλεσε αυτούσιος ως βάση του απανθίσματος της εκκλησιαστικής υμνολογίας μας.

Αναφέρω ακόμα και τις προτροπές του Βασιλείου πως να ωφεληθούν οι νέοι μελετώντας επιλεκτικά τους έλληνες σοφούς και συγγραφείς.

Ο άριστος χειρισμός του ελληνικού λόγου κατέστησε τον Ιωάννη ως ένα από τους μεγαλύτερους ρήτορες της ιστορίας και δια τούτο αποκλήθηκε Χρυσόστομος.

Ας μελετήσουν καλλίτερα το έργο τους, όσοι πασχίζουν να δουν δήθεν διάσταση μεταξύ Ελληνισμού και Χριστιανισμού, για να πειστούν για το τραγικό τους λάθος.

Να διαπιστώσουν πως οι μεγάλοι αυτοί άνδρες, όπως και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας μας, έγιναν οι γέφυρες μεταξύ του αρχαίου και του νέου κόσμου.

Οι δίαυλοι, μέσω των οποίων διοχετεύτηκε η κλασσική γνώση και παιδεία στις κατοπινές γενιές και έφτασαν μέχρις εμάς.

Αν, όπως κακόβουλα, ή ανιστόρητα υποστηρίζουν, ότι δήθεν η Εκκλησία απέρριψε τον Ελληνισμό και δεν τον διέσωσε, τους πληροφορούμε ότι σήμερα η κλασσική αρχαιότητα θα ήταν μια ξεθωριασμένη φήμη, κάτι σαν μυθολογική διήγηση!

Οι Τρεις Ιεράρχες υπήρξαν και οι φορείς της επιστήμης της εποχής τους. Οι σπουδές τους και οι γνώσεις τους κατέστησαν πανεπιστήμονες. Ήδη, προαναφέραμε στις σύντομες βιογραφίες τους τις πάμπολλες επιστήμες που είχαν κάνει κτήμα τους.

Τα επιστημονικά τους έργα έχουν διαχρονική αξία, όπως λ. χ. η Εξαήμερος του Μ. Βασιλείου, η οποία εξακολουθεί να εντυπωσιάζει ως τα σήμερα, για την άρτια επιστημοσύνη της! 

Οι μεγάλοι αυτοί πατέρες δεν καλλιέργησαν στα πρόσωπά τους μόνο το πνεύμα, αλλά και την αρετή, όπως αυτή απορρέει από τις ευαγγελικές επιταγές.

Τα ιερά συναξάριά τους αναφέρονται με λεπτομέρειες στην καλλιέργεια και τη βίωση των αρετών στην καθημερινή τους ζωή, καθ’ ότι υπήρξαν γνήσιοι μιμητές του Θεανθρώπου Χριστού.

Παροιμιώδης υπήρξε, για παράδειγμα, η ακτημοσύνη του Βασιλείου, η γλυκύτητα και η ευγένεια του χαρακτήρα του Γρηγορίου και η συμπόνια προς τους ενδεείς του Χρυσοστόμου.

Τα γνήσια ανθρώπινα πρότυπα, που σκιαγραφούσαν στα συγγράμματά τους, μιμούνταν πρώτοι αυτοί. Δεν είναι τυχαίο πως το θάνατό τους δεν θρηνούσαν μόνο χριστιανοί, αλλά και εθνικοί και Ιουδαίοι, όπως λ.χ. στην εκδημία του Μ. Βασιλείου. 

Οι σπάνιες αυτές ηθικές και πνευματικές προσωπικότητες, οι οποίοι είχαν ενσαρκώσει τις χριστιανικές αρετές της ταπείνωσης και της ανοχής, υπήρξαν ταυτόχρονα άτεγκτοι, όταν χρειάστηκε να συγκρουστούν με τους ισχυρούς της εποχής τους και κύρια με την κοσμική εξουσία, όταν αυτή απειλούσε την ορθή πίστη και αυθαιρετούσε σε βάρος του λαού.

Ο Βασίλειος συγκρούστηκε με τον πανίσχυρο αυτοκράτορα Ουάλη, ο οποίος υπεράσπιζε την αρειανική αίρεση. Ο Γρηγόριος συγκρούστηκε με την πανίσχυρη ιεραρχία των αρειανών στην Κωνσταντινούπολη και λίγο έλειψε να χάσει τη ζωή του στις σφοδρές επιθέσεις εναντίον του.

Ήρθε επίσης, όπως προαναφέραμε, σε σύγκρουση με τον παγανιστή Ιουλιανό τον Παραβάτη, για τις άδικες διώξεις της Εκκλησίας.

Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος ήρθε σε σφοδρή σύγκρουση και ρήξη με την αυτοκρατορική εξουσία του Αρκαδίου και κύρια της αυτοκράτειρας Ευδοξίας, στηλιτεύοντας την ανηθικότητα των παλατιανών και των ευγενών. Δύο φορές στάλθηκε στην εξορία και εν τέλει πέθανε εξόριστος. 

Η ταραγμένη και αλλοπρόσαλλη εποχή μας μοιάζει με την εποχή των Τριών Ιεραρχών και για τούτο το δικό τους μήνυμα είναι λίαν επίκαιρο.

Τότε ο παλιός κόσμος, απόλυτα παρηκμασμένος έδυε δια παντός και ένας νέος εύρωστος ανέδυε. Σήμερα, στο νεοεποχίτικο και νεοταξίτικο περιβάλλον οι αξίες του παρελθόντος τίθενται στο περιθώριο και τη θέση τους παίρνει η ισοπεδωτική παγκοσμιοποίηση.

Σύγχρονος άνθρωπος βιώνει μια άνευ προηγουμένου πνευματική σύγχυση και παντελή έλλειψη δημιουργίας πολιτισμού.

Ο κόσμος βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τρομακτικές συμπληγάδες, τον στείρο και παγερό δογματικό ορθολογισμό και τον νοσηρό μυστικισμό και τον αποκρυφισμό, οι οποίες τείνουν να τον συντρίψουν.

Για τούτο το μέλλον της ανθρωπότητας κρίνεται δυσοίωνο από όσους μπορούν να έχουν τη στοιχειώδη διορατικότητα. Η λύση είναι μία και μοναδική.

Ο πνευματικός αποπροσανατολισμός, η πολιτιστική πενία και η περιθωριοποίηση των αξιών, επιβάλλει να στραφούμε στις καθάριες πνευματικές πηγές των προγόνων μας.

Να ενστερνιστούμε τις διαχρονικές αξίες και ιδέες τους, όπως αυτές δημιουργήθηκαν και καλλιεργήθηκαν μέσα στην ελληνορθόδοξη παράδοσή μας, η οποία αποτελεί την ευγενέστερη πολιτισμική μορφή της ιστορίας του ανθρωπίνου γένους.

Διότι μόνο έτσι θα μπορέσουμε να βγούμε από το πνευματικό τέλμα, που μας εγκλώβισε η σύγχρονη απολυτοποίηση της τεχνολογίας σε βάρος του πνευματικού πολιτισμού και η απεμπόληση των ανθρωπιστικών ιδεωδών της Ορθοδοξίας και του Ελληνισμού. 

Οι τρεις αυτοί μεγάλοι «Φωστήρες της Τρισηλίου Θεότητος», πρέπει να αποτελούν και στην ασέληνη σκοτεινή τραγική εποχή μας, τα φωτεινά ορόσημα και τους αλάνθαστους πνευματικούς οδοδείκτες μας.

Πέρα από το κολοσσιαίο πνευματικό τους έργο και το λαμπρό παράδειγμά τους, ας είναι για όλους μας, οι αέναοι ικέτες στο θρόνο του Θεού, για προσωπική, κοινωνική, εθνική και πανανθρώπινη προκοπή!